گلخانه‌ای و شیلاتی

کشور ایران از موقعیت ژئواستراتژیک بسیار خاص در منطقه غرب آسیا برخوردار است. از شمال به دریای مازندران (با طول ساحل تقریبی­890 کیلومتر) و از جنوب به دریای عمان و خلیج‌فارس (با طول ساحل تقریبی 4910 کیلومتر) دسترسی مستقیم دارد.

حال سؤال اساسی آن است که سیاستگذاری کشاورزی (در همه ابعاد آن) در کشور، درحالی‌که از چنین پتانسیل عظیمی برای دسترسی به دریای شمال و جنوب برخوردار است با زمانی‌که از این پتانسیل برخوردار نبود؛ چه تفاوت‌های بنیادین و راهبردی باید داشته باشد؟

بنابراین با توجه به این موقعیت ژئواستراتژیک و پتانسیل بسیار عظیم، توجه ویژه به راهبرد کشاورزی دریا محور و مردمی کردن اقتصاد دانش‌بنیان ضروری است. پرورش میگو در صنعت آبزی پروری می­تواند به یکی از مهمترین بخش‌های تولید غذا و تأمین پروتئین، ایجاد امنیت غذایی و اشتغال مولد مورد نیاز جامعه تبدیل شود. صنعت تکثیر و پرورش میگو در ایران از اواخر دهه60 آغاز و طی دهه­های اخیر همزمان با رشد و توسعه این حرفه در عرصه جهانی از توسعه چشمگیری برخوردار بوده است. سطح زیر کشت فعلی میگو با حدود 1100 مزرعه حدود 17 هزار هکتار است.

میانگین میزان صادرات محصولات آبزی در چند سال اخیر بیش از 500 میلیون دلار بوده است. بخش عمده­ای از صادرات آبزی کشور مربوط به صادرات میگوی پرورشی از استانهای هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان و گلستان است. در بین کشورهای خاورمیانه، ایران بعد از مصر بیشترین تولید آبزی را دارد و بر اساس آخرین آمار، در آسیای میانه بیشترین تولید آبزی مربوط به ایران بوده است.

صنعت پرورش میگو همواره یکی از اولویت‌های مهم در برنامه‌های توسعه کشور بوده و بر اساس اهداف پیش‌بینی شده در برنامه ششم توسعه آبزی پروری بخش تکثیر و پرورش میگو، مقرر بود در پایان برنامه (سال 1400) تولید میگو به حدود 60 هزار تن برسد که بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط سازمان شیلات ایران، میزان تولید میگوی پرورشی در کشور در سال 1399 به اهداف برنامه رسیده است. طبق پیش بینی­ها و برنامه تحول باید تا سال 1404 تولید میگوی کشور به تولید 160 هزار تن برسد.

این مهم قطعا با افزایش بهره­وری در واحد سطح (متوسط تولید حدود 4 تن در هکتار به حدود 8 تن در هکتار) و استفاده از توان دانشی شرکتهای نوآور و فناور در قالب کنسرسیومهایی متشکل از بهره برداران، فناوران و سرمایه گذاران محقق می­شود. توسعه پایدار پرورش آبزیان از جمله میگو باید به نحوی باشد که تولید حداکثری را بدون استفاده‌ بیشتر از منابع اولیه مانند آب و خاک، عدم آسیب به محیط زیست و نسبت بهینه هزینه به ‌فایده در بعد اقتصادی و اجتماعی را به ‌صورت همزمان فراهم کند. به عنوان مثال سیستم بیوفلاک biofloc)) (ذرات مایکروسکوپی متشکل از باکتری‌ها، دیاتومه­ها، جلبک‌ها، ذرات غذایی و ارگانیسم‌های مرده) که در حال حاضر یکی از فناوری‌های مطرح در صنعت به ‌خصوص پرورش میگو و تیلاپیا، به شمار می‌رود می‌تواند یاریگر توسعه صنعت آبزی‌پروری با شرایط مذکور باشد.

بیوفلاک با حفظ کیفیت آب باعث کاهش نیاز به تعویض آب و از طریق تولید پروتئین میکروبی قابل ‌مصرف منجر به کاهش ضریب تبدیل غذایی میگوی پرورشی می­شود. اثرات منحصر به ‌فرد کاربرد سیستم بیوفلاک در پرورش گونه وانامی شامل؛ نیاز بسیار کم به تعویض آب، امکان پرورش میگو در تراکم بالا، کاهش خطر ورود بیماری‌ها و استفاده از آن در سیستم پرورش میگو در آب‌های لب ‌شور داخلی است.

لذا با توسعه و نیز استفاده از فناوری‌ها می­توان افزایش میزان تولید میگو در واحد سطح، رشد ارز آوری میگو به عنوان یکی از کالاهای مهم صادراتی، استفاده بهینه از آبهای لب شور در مناطق روستایی غیرساحلی برای پرورش میگو، امکان استفاده از آب خروجی از استخر برای توسعه کشت انواع درخت‍های بومی از قبیل نخل، تعویض آب کمتر را به عنوان راهبرد توسعه و مردمی کردن اقتصاد دانش بنیان مطرح و اقدام کرد.

مدیر برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری*